Sách có tên Những tác phẩm quan trọng và vô giá của hội họa Việt Nam hiện đại, do Phan Cẩm Thượng và Nguyễn Anh Tuấn biên soạn (NXB Mỹ Thuật, 2010) dựa theo một sưu tập tranh của ông Tira Vanichtheeranont, một nhà sưu tầm mỹ thuật người Thái Lan.

Theo tiến sĩ Nora A. Taylor, giáo sư môn Lịch sử mỹ thuật Đông Nam Á tại Học viện mỹ thuật Chicago, sưu tập tranh với những bức tranh “quan trọng và vô giá” đó đã tập hợp được một lượng tranh lớn, có hệ thống, đem đến một cái nhìn mạch lạc về một thời kỳ lịch sử đã qua tại Việt Nam mà không một sưu tập tranh nào khác có được, kể cả sưu tập tranh hiện hữu tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam ở Hà Nội.

Đó là nhờ ông Tira Vanichtheeranont đã chọn những tranh vẽ trên giấy, những bức vẽ, ký họa và sổ ghi chép của các họa sĩ - những thứ “rất dễ bị quên lãng hay xem nhẹ trong ngọn lửa nhanh chóng của thị trường” (Nora Taylor), nhưng giá trị của chúng thì không tính được bằng tiền bởi “là ký ức của một thời, một thế hệ” (Nguyễn Quân).

Hai mươi tám họa sĩ có mặt trong sưu tập này, với những tên tuổi lớn của hội họa Việt Nam xuất thân từ Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương các khóa đầu tiên như Tô Ngọc Vân, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Văn Tỵ, Trần Đình Thọ, Nguyễn Đức Nùng, Nguyễn Sỹ Ngọc, và thế hệ kế tiếp - các khóa cuối cùng của Trường Mỹ thuật Đông Dương với những gương mặt quen thuộc Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tư Nghiêm, Mai Văn Hiến, Phan Kế An, Quang Phòng… rồi đến lớp các họa sĩ Nguyễn Thụ, Vũ Giáng Hương, thế hệ đầu đàn của mỹ thuật kháng chiến.

Nhưng có những tác giả không được biết đến nhiều dù họ từng học ở ngôi trường mỹ thuật đầu tiên của Việt Nam như Đinh Minh, Mai Văn Nam, Phan Thông, Tôn Đức Lượng, thậm chí có người không rõ được tiểu sử như Nguyễn Quang, Nguyễn Dung, Đặng Thạc, Lê Văn Xương, Nguyễn Đức Vượng, Nguyễn Viết Nhân.

Phần lớn những bức họa trong tập sách này được các tác giả vẽ tại chỗ, ứng tác nơi tiền tuyến những năm chiến tranh chống Mỹ, trong nhà máy, trên đồng ruộng…, là những ký họa phong cảnh làng quê, những sinh hoạt thường ngày của người dân…

Chúng ta cũng có cơ hội chiêm ngưỡng một tác phẩm nổi tiếng bậc nhất của Tô Ngọc Vân: Thiếunữ bên hoa huệ dưới dạng phác thảo bằng bột màu trước khi được ông thể hiện bằng sơn dầu. Hay một số phác thảo trừu tượng bằng màu nước trên giấy của nhà danh họa Nguyễn Gia Trí mà sau này ông từng thể hiện bằng sơn mài.

Song những tác phẩm đáng chú ý nhất và độc đáo nhất trong sưu tập tranh Việt Nam của ông Tira Vanichtheeranont chính là những truyện tranh của Mai Nam và Phan Thông, cũng là hai tác giả có số lượng tranh nhiều nhất trong tập sách này. Những truyện tranh được vẽ, nhưng chưa bao giờ được xuất bản, của hai ông ra đời trong cuộc cải cách ruộng đất thập niên 1950 tại miền Bắc với mục đích phê phán giai cấp địa chủ và những bất công dưới chế độ thực dân, phong kiến.

Theo các tác giả sách, những bức tranh “chân thực ghi lại những gì đã qua và đang biến mất” được in trong tập sách này đã may mắn vào tay ông Tira Vanichtheeranont vì “bản thân con cháu các họa sĩ và những nhà sưu tầm trong nước không còn thiết tha với chúng nữa”. Quả thật đáng tiếc. Bởi những tác phẩm đó “một thời hội họa không thể lặp lại, không thể thay thế, và mãi còn gây niềm xúc động với những ai yêu mến hội họa”.

DIÊN VỸ
Theo Doanh nhân Sài Gòn Cuối tuần